چهار فصل [2] [3]، یاداشت مهدی دلبند، در مطلب پیشین به چگونگی ظهورگفتمان سازندگی در دهه دوم انقلاب و مدیریت کشور پرداختم.اینک نقدهای وارده به این گفتمان و زمینه های شکل گیری گفتمان اصلاحات را مرور خواهیم کرد. [2]

گفتمان سازندگی و نیروهای تکنوکرات آن به رهبری هاشمی رفسنجانی به اتخاذ سیاست های جدید اقتصادی پرداختند.در این گفتمان عدالت اجتماعی به مرحله پس از افزایش تولید موکول شد و برنامه های تعدیل اقتصادی و افزایش تولید در اولویت قرار گرفت.مهم ترین برنامه دولت برای دستیابی به جامعه ای ثروتمند و آباد نظر دولت اتخاذ سیاست های سرمایه دارانه خصوصی سازی و تعدیل اقتصادی بود.از دیگر برنامه های اقتصادی دولت هاشمی رفسنجانی عبارت بودند از:

1-حذف یارانه ها در بسیاری از بخش های اقتصادی

2-استفاده از استقراض خارجی و داخلی به منظور سرمایه گذاری در امور زیربنایی

3-ایجاد مناطق آزاد تجاری

4-دعوت از سرمایه داران ایرانی مقیم خارج برای سرمایه گذاری در کشور

5-افزایش سطح تکنولوژی و رفاه عمومی

6-افزایش واردات کالاو بهبود و ارتقای سطح زندگی شهروندان

7-تک نرخی کردن ارز ،کوچک کردن دستگاه دولت،فروش سهام برخی موسسات دولتی،کاهش نقدینگی و افزایش انگیزه های صادراتی و...

در دوره 8ساله گفتمان سازندگی با برداشت از سیاست های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول در سال های 1980 و1990   ،سیاست تعدیل اقتصادی و خصوصی سازی محوریت اساسی یافت.

هاشمی رفسنجانی ایده ایران1400 را در قالب یک برنامه 25 ساله  مطرح کرد .تحت سیاست خصوصی سازی اقتصادی و اقتصاد بازار آزاد در سال 1370مقرر شد همه بنگاه ها و شرکت هاییی که از سال 1358 از جانب شورای انقلاب ملی شده بودند،به بخش خصوصی واگذارشده و با حمایت از فعالیت بخش خصوصی در کشور و سرمایه گذاریهای آنان طرح های عمرانی جدیدی آغاز شد و شهرداری ها،با منابع مالی جدیدی که بر فروش تراکم مبتنی بود به فعالیت پرداختند.

انتقادات

مهم ترین محورهای اصلی نقدهای گفتمان سازندگی به قرار زیر است:

1. بی توجهی به عدالت اجتماعی
2. توسعه سیاسی و توسعه فرهنگی
3. طرح یک سویه توسعه اقتصادی و طرح توسعه آمرانه و از بالا به پایین و بی توجه به مردم
4. تقلید الگوهای توسعه اقتصادی غربی و عدم عنایت به محرومیت زدایی و ایجاد محرومیت های جدید

به تعبیر دکتر عماد افروغ گفتمان سازندگی دارای سه ایراد بیگانگی با فرهنگ،یک سویه کردن و شتابان بودن است .

نگرش تک سویه اقتصادی گفتمان سازندگی سبب شد که حتی در زمینه اقتصاد نیز به همه ابعاد توسعه اقتصادی به گونه ای هماهنگ و موزون توجه نشود.

با اصلاح قانون اساسی در سال 1368 و حذف پست و نظام نخست وزیری،اختیارات رئیس جمهوری افزایش یافت و در چنین دولت نیرومندی،موازنه قدرت به زیان جامعه مدنی بر هم خورد و بحران مشارکت سیاسی به تجمل گرایی،فاصله طبقاتی و افزایش شکاف میان طبقات غنی و فقیر منجرشد.افزون بر این نوعی اقتصاد زیر زمینی پدید آمد که حاصل آن ایجاد  انحصارات داخلی  و ظهور طبقات نوکیسه اقتصادی بود.

در این دوره ارزش های انقلابی مانند ایثار و شهادت،معنویت خواهی،قناعت و ساده زیستی کم رنگ شد .عواملی مانند تحولات سریع اقتصادی و ایجاد رقابت برای کسب ثروت و بالا رفتن توقعات و امکانات رفاهی،ارزش های مادی را در برابر ارزش های انقلابی علم کرد.نوعی مسابقه کسب ثروت و رفاه زدگی را به ویژه در سطح مدیران میانی دامن زد و به دلیل ضعف نظام دیوان سالاری و ناکارامدی سامانه های نظارتی،سوءاستفاده های مالی،ارتشاء و اختلاس ،رانت خواری و پولشویی رواج بیشتری یافت.

از منظر منتقدین گفتمان سازندگی حتی سبب تغییر هویت شهرها و فضاهای اجتماعی،ظهور سلیقه های نابهنجار فرهنگی در میان جوانان و کاهش وفاداری بخش هایی از جامعه به ارزش های انقلابی و مراجع رسمی اقتدار شده بود.

مجموع این برنامه سبب تغییر فضای جامعه و بروز شورش های خیابانی در دوره هاشمی شد و موجبات طرح شعارهای گفتمان اصلاحی طلبی را فراهم کرد.

در ادامه به بررسی و نقد گفتمان اصلاحی می پردازم

ادامه دارد....

انتهای پیام/گ