به گزارش پایگاه اطلاع رسانی چهارفصل؛ رسانه همانطور که از معنای می توان دریافت به معنای رساندن است که این تعریف لغوی آن به شمار می رود ولی در اصلاح رسانه به معنان رساندن پیام خود از طریق یک ابزار به دست مخاطب است .

رسانه به عنوان ابزاری که نشر و ترویج بسیاری از ابعاد فرهنگ را بر عهده دارد خود می تواند زمینه سازی یک گفتمان یا جریان سازی در بسترهای مختلف جامعه شود که این موضوع باعث شده است جایگاه این ابزار در زندگی امروزی به یکی از مهمترین ابزار تبدیل شده که می تواند ساختار اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی یک کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد.

این روزها که در سی و نهمین سال پیروزی انقلاب و آغاز چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی هستیم باید به یکی از ابعاد اصلی این انقلاب یعنی رسانه که بازشناسی ، واکاوی و باز تعریف آن مغفول مانده است، بپردازیم.

البته رسانه های دوران انقلاب که با توجه به تعریفی که در بالا ذکر کردیم شامل کاست، مسجد، اطلاعیه ها، اعلامیه ها و دیوار نویسی هایی بودند که در زمان قبل از انقلاب برای رساندن پیام های امام خمینی  (ره) در ابعاد مختلف و با روش ها متفاوت انجام گرفت که این ابزار ها در مقابل ابزارهای امروز اعم از تلویزیون، ماهواره، اینترنت، شبکه های اجتماعی و... هر چند کوچک به نظر می رسد اما ابزارهای زمان انقلاب توانستد کارایی خود را با به پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش بگذارند.

در حالی که در ابزارهای مدرن شامل تلویزیون، رادیو، روزنامه ها و.... در اختیاز رژیم شاهنشاهی بود اما ابزارهای کوچک رسانه ای انقلابیون اعم از مسجد، منبر، اعلامیه، پوستر و... در مقابل این ابزارهای بزرگ قرار گرفته بود و به نوعی می توان گفت انقلاب در یک محور یعنی جنگ رسانه ای نیز به حرکت خود ادامه می داد که در نهایت در 22 بهمن 57 پیروز شد که در این نوشتار به تبیین این ابزارها می پردازیم:

منبر، رسانه چهره به چهره

قطعاً می توان یکی از تاثیرگذارترین ابزارهای رسانه ای در زمان انقلاب را که الگویی آمیخته از منطق و معنویت بود، دانست که روحانیون علاوه بر تقویت بنیه های اعتقادی و معنوی مردم به بیان نقاط ضعف رژیم شاهنشاهی و پرده از جنایات شاه مخلوع بر می داشتند و در عین حال مردم را از فضای خفقان آن روزها آگاه می کردند که این آگاهی خود با تاثیر زیادی که بر مردم داشت زمینه ساز انقلاب و پیروزی آن شد.

منبر و حضور مخاطب پای آن با ایجاد یک رابطه چهره به چهره باعث  می شود اعتماد، منطق، سرعت پیام و هیجان را به مخاطب انتقال پیدا کند و  این ابزار هنوز که هنوز است در مساجد ما به کار خود ادامه می دهد و تاثیرگذاری آن با عبور از اوایل انقلاب به زمان حال کم نشده است و زمان، جایگاه آن را مورد خدشه قرار نداده است.

تاثیر نوار کاست در انقلاب

یکی از ابزارهای که در روزهای انقلاب خیلی از پیام ها و سخنان امام را به گوش مردم رساند، نوار کاست بود که با ضبط سخنان امام خمینی (ره) و تکثیر آن یکی از زمینه هایی بود که در این راه تاثیر به سزایی داشت و در دوران تبعید امام یکی از ابزارهایی بود که پیام های ایشان را از خارج کشور به داخل منتقل می کرد و با تکثیر آن فضای فرهنگی جامعه را تحت تاثیر این سخنان به سوی خود می کشاند و روح تازه ای را در کالبد آزادی خواهان و استقلال طلبان کشور می دمید.

نوارهای کاست یکی از رسانه‌های بسیار مهم در انتقال پیام و ارتباط سیاسی میان مردم و رهبر انقلاب به‌خصوص در دوران تبعید بود. اهمیت این مسئله در انقلاب تا جایی است که یک روزنامه‌نگار آمریکایی با لحنی تمسخرآمیز این‌گونه پیشنهاد می‌کند: روی قبر شاه بنویسید «که او نوار کاست را فراموش کرد.»[1]

حامد الگار از نویسندگان فارسی‌زبان دانشگاه کالیفرنیا نیز در وصف اهمیت این رسانه، آن را سمبل تکنولوژیک انقلاب ایران معرفی می‌کند.

به‌واقع از آنجا که امام (ره) به دلیل محدودیت‌هایی که رژیم بر او تحمیل کرده بود، نمی‌توانست به‌راحتی از رسانه‌هایی چون مطبوعات یا تلویزیون استفاده کند و نوارهای کاست بهترین وسیله جهت رساندن پیام‌های صوتی ایشان بود. «با توجه به‌ همین نقش حیاتی و مرکزی بود که روزنامه‌نگاران اروپایی، نهضت امام‌ خمینی را انقلابِ کاست نامیدند.»[2]

مساجد

مساجد و جلسات مذهبی از دیگر نهادهای واسط میان رهبران انقلاب و مردم بودند و نقش مهمی در شکل‌دهی مبارزه علیه رژیم و نیز زمینه‌سازی گسترش جریانات و تحولات انسانی ایفا نمودند. در جریان انقلاب اسلامی می‌توان اذعان نمود که «اولین جرقه‌های انقلاب در سال 1340 و 1341، با سخنرانی امام خمینی و از دریچه‌ی اطلاع‌رسانی زده شد و مسجد اعظم و مدرسه‌ی فیضیه‌ی قم بستر اصلی این حرکت را فراهم کردند.»[3] امام (ره) نیز به اهمیت این مسئله به‌خوبی واقف بوده و به همین دلیل نیز پایه‌ی مبارزات خود را با سخنرانی در مساجد آغاز نمودند. ایشان اعتقاد داشتند «مسجد مرکز تبلیغ است. در صدر اسلام از همین مسجدها جنبش‌ها، ارتش‌ها، راه می‌افتاده، مرکز تبلیغ احکام سیاسی اسلام بوده مسجد.»[4]

در واقع مسجد همواره مکانی پویا جهت فعالیت‌های سیاسی بود، اما کارکرد مبارزاتی این مکان در ماه‌های مذهبی از جمله ماه‌های محرم و صفر، شدت می‌یافت و به مهم‌ترین کانون افشاگری‌های روحانیون علیه رژیم و نیز محلی جهت توزیع اعلامیه‌ها و نوارهای سیاسی تبدل می‌‌شد. بسیاری از مردم نیز که به مناسبت مراسم خاص این ایام در مساجد حضور می‌یافتند، گذشته از آنکه به تقویت اندیشه‌های مذهبی خود می‌پرداختند، از اوضاع سیاسی کشور نیز آگاهی می‌یافتند. علاوه بر این، مساجد مکانی مناسب جهت آشنایی افراد با یکدیگر و تربیت شخصیت‌های مبارز و انقلابی بود.

مسجد هدایت تهران، مسجد قبا، مسجد جامع کرج و مسجد امام علی (ع) اصفهان تنها نمونه‌های انگشت‌شمار از مساجد فعال و پیشتاز در این عرصه هستند. علاوه بر کارکرد مساجد در راستای اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی، منابر نیز از دیگر رسانه‌های مرتبط با مساجد محسوب می‌شوند. روحانیون با سخنرانی‌های خود به روش چهره‌به‌چهره، علاوه بر اینکه به سخنرانی‌های مذهبی و تقویت باورهای مردمی می‌پرداختند، با استفاده از سخنرانی‌های آگاهی‌دهنده، پرده از جنایات رژیم شاه برمی‌داشتند.

اعلامیه ها و شب نامه ها

یکی دیگر از ابزارهای رسانه ای که در زمان انقلاب به کمک انقلابیون آمد و گفتارهای روشنگرانه و عدالت خواهانه امام خمینی (ره) را به دست مردم حق طلب و حقیقت خواه در شهرهای مختلف ایران می رساند و روزنه هایی از امید، استقلال و آزادی را برای مردم نمایان می کرد که این روزنه ها زمینه ساز طلوع فجر در پیروزی انقلاب اسلامی شد و نقش اعلامیه ها و شب نامه که در راه پخش آن افراد زیادی جان خود را به عنوان با ارزش ترین دارایی در طبق اخلاص گذاشتند تا پیام هایی که بعدها زمینه ساز بزرگترین انقلاب قرن بود را به دست جامعه عدالت خواه برساند.

در نهضت انقلاب اسلامی، اعلامیه‌ها شامل مطالب گوناگون سیاسی مانند پیام‌های امام (ره) و یا شعارهای سیاسی جهت دعوت مردم به‌ مبارزه بودند که توسط مردم و گروه‌های مختلفِ معترض چاپ و توزیع می‌گردیدند و یا بر درودیوار خانه‌ها و مساجد چسبانده می‌شدند. این رسانه نیز که از مزیت‌هایی چون کم‌هزینه بودن، حمل سریع و آسان و قابلیت تکثیر فراوان برخوردار بود، به رسانه‌ای فراگیر در میان مردم تبدیل شد.

در هر حال انقلاب اسلامی ایران با همه توان خود به میدان آمد تا پیروزی خود را در 22 بهمن 57 رقم بزند که یکی از بازوان قدرتمند در پیروزی انقلاب اسلامی همین ابزارهای رسانه ای بود که به عنوان ابزارهای کوچک در مقابل ابزارهای مدرن آن روزها، کارآمدی خود را نشان داد و امروز نیز فضای رسانه ای نیاز به همت و حرکت انقلابی دارد که در مقابل غول های رسانه ای دنیا که در میدان جنگ نرم قلب ها و ذهن های افراد جامعه را را تحت تاثیر خود قرار می دهند به مبارزه برخیزد و با این ابزار آرمان های این انقلاب که سی ونه سال پیش مردم یک کشور را به خود جلب کرد به یک گفتمان جهانی تبدیل کند.

وقتی دیوار رسانه می شود/ نقش دیوارنویسی در انقلاب 

دیوارنویسی یک سابقه تاریخی دارد. از عصر باستان و ماقبل تاریخ وجود داشته است و بشر از دیوارنویسی برای انتقال پیام استفاده  می کرده است. حکاکی‌های روی سنگ‌ها و کوه‌ها و دیوار غارها در ایران کم نیست و همین گواه این است که بشر دغدغه انتقال پیام داشته است و از طریق دیوارها این کار را می‌کرده است.

در این راستا، رسانه‌ای مردمی برای پیش برد اهداف نهضت انقلاب اسلامی شکل گرفت و در و دیوار شهرهای مختلف کشور عرصه درج شعارهای انقلابی، اعلامیه و تصاویر رهبر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) و موارد دیگری از این دست شد.

مطالب نوشته شده هر کدام معنا و مفهومی خاص و پیام متفاوتی  داشت؛ شعار در حمایت رهبر انقلاب و تبیین اهداف نهضت برای عموم مردم و اعلام انزجار و انتقاد نسبت به عملکرد رژیم ستمشاهی پهلوی.

گاهی مردم از طریق این دیوار نوشته‌ها یا نصب اعلامیه‌های مختلف در جریان آخرین رویدادهای انقلاب از قبیل (رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره) ، تجمعات و راهپیمایی ها و شهادت یاران انقلاب) قرار می‌گرفتند.

انتقال سینه به سینه متن و پیام دیوار نوشته‌ها توسط افرادی که با آن مواجه می‌شدند، میان اقشار مختلف مردم، به عنوان حلقه مکمل این رسانه، نقش بسزایی را در انتقال پیام انقلاب به مردم در گوشه و کنار کشور ایفا می‌کرد.

 دیوارنویسی به لحاظ تاریخی در انقلاب اسلامی نقش داشت. پیام‌های امام (ره) بر روی دیوار نوشته می‌شد و سپس به صورت شعار بر سر زبان‌ها می‌افتد. 

منابع:

.[1] فرقانی، محمدمهدی (1382)، درآمدی بر ارتباطات سنتی در ایران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ص 64.

.[2] فراتی، عبدالوهاب (1384)، تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی (امام‌ خمینی در تبعید)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 99.

[3].شریف‌پور، رضا، مسجد و انقلاب اسلامی، نشر اسناد انقلاب اسلامی، ص 135.
[4].صحیفه‌ی امام، ج 10، ص 17.