به گزارش چهار فصل ، مهدی دلبند در یاداشتی نوشت، در سلسله مطالبی که از این پس می آید به نقد مهم ترین گفتمان های سیاسی ،فرهنگی و اجتماعی در دوره جمهوری اسلامی خواهم پرداخت.برای این منظور ابتدا گفتمان سازندگی و سپس گفتمان های اصلاح طلبی و اصولگرایی بررسی خواهند شد.نکته مهم آن است که عملکرد هریک از این گفتمان ها در دوره تصدی مدیریت کشور،زمینه ساز به دست گرفتن قدرت توسط گفتمان بعدی بوده است.بنابراین برای شناخت زمینه های شکل گیری هر جریان باید جریان قبل از آن را به خوبی شناخت.

گفتمان سازندگی

زمینه های ظهور

1357-1368

شرایط کشور در طی سال های 1357تا1368 در حالت اضطرار بود.فضا به گونه ای بود که به واسطه شور و شعف انقلابی،ایمان استوار دینی و رهبری بی بدیل امام خمینی(ره) ،مردم به صورت همه جانبه از نظام سیاسی حمایت می کردند.در این دوران مشارکت مردم در نظام سیاسی بالا و در مقابل توقعات عمومی از نظام سیاسی کمتر مطرح بود.

در دهه اول انقلاب در میان نخبگان مذهبی دو گرایش عمده وجود داشت.گروهی خواهان افزایش اقتدار و اختیارات ولی فقیه،استفاده از احکام ثانویه در حل و فصل مشکلات و معضلات حکومتی،دخالت گسترده دولت در اقتصاد،حمایت از اقشار محروم و برقراری عدالت اجتماعی،حمایت از مستضعفین جهان،صدور انقلاب،تأکید بر ارزش های اسلامی در روابط خارجی بودند.در مقابل عده ای دیگر از نخبگان بر فقه سنتی شیعه و اجرای احکام اولیه اسلام تأکید می کردند.مالکیت خصوصی را به عنوان یکی از احکام اولیه مورد تأکید قرار داده و خواهان اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد بودند.

1368-1376
در دوره دوم نخبگانی در قوه مجریه به حکومت رسیدند که گرچه به گروه دوم گرایش داشتند اما در برخی موارد با این گروه اختلافاتی داشتند.تأکید بر عملگرایی،توجه به مدیریت تکنوکرات ها،تلاش برای ورود به عرصه تجارت آزاد جهانی و...،با گرایش های نخبگان موسوم به جناح راست،از قبیل تأکید بر ارزش های اسلامی در مدیریت،اولویت ایدئولوژی بر عملگرایی و توجه به اقتصاد مبتنی بر فعالیت تجار خرده پا تا حد زیادی متفاوت بود(شیخ زاده،نخبگان و توسعه ایران،ص 148)
با پایان یافتن جنگ و ارتحال امام (ره) گفتمان سازندگی با ریاست جمهوری علی اکبر هاشمی رفسنجانی آغاز شد.مهم ترین عوامل طرح این گفتمان در فضای کشور به قرار زیر است:

1.پذیرش قطعنامه598 و پایان جنگ عراق علیه ایران
2.خسارت های ناشی از جنگ
3.بازنگری قانون اساسی
4.انتظار مردم برای پایان یافتن مشکلات رفاهی پس از یک دهه تحمل سختی ها
5.رو به سراشیبی بودن اقتصاد سوسیالیستی و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تأثیر آن بر سیاست های جهانی و اقتصاد ایران
6.کاهش سرمایه ملی
7.تحریم اقتصادی و برخی الزامات بین المللی مبنی بر اصلاح ساختار اقتصادی کشور
این دو دهه را می توان دوران تثبیت انقلاب دانست.پس از این بود که افزون بر مطالبات اقتصادی،مشارکت سیاسی بیشتر به عنوان یک حق عمومی از سوی مردم خواسته شد.
ویژگی این دوره(1368-1376)بدین قرار است:
هرم سنی جامعه را بیشتر جوانا تشکیل می دادند
افزایش افراد تحصیل کرده و گسترش دانشگاه ها
طرح مطالبات جدید و انجام اصلاحات ساختاری در نظام سیاسی و اجتماعی و اقتصادی
طرح ایده های بازسازی اقتصادی،رفاه اقتصادی،توسعه همه جانبه کشور،افزایش تولید و تأمین اجتماعی و...

عنصر محوری گفتمان سازندگی را «رشد و سازندگی» و محور منفعت را عملگرایی در تنظیم و اجرای سیاست ها با رعایت ارزش های اسلامی تشکیل می داد.
در مطلب بعد نقدهای واردشده بر گفتمان سازندگی و چگونگی زمینه سازی برای تولد گفتمان اصلاحات خواهیم پرداخت

مهدی دلبند/
ادامه دارد...

انتهای پیام/گ