چهارفصل، یاداشت محمدصادق آزادی؛ کارشناس ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه صدا و سیما تهران ، پژوهش حاضر به منظور بررسی نقش و جایگاه حج در ارتباطات سیاسی صورت گرفته است . حج علاوه بر جنبه ی عبادی از همان روزگار پیامبر برای حکومت نوپای اسلامی ، اهمیت سیاسی روز افزونی داشته و همین مسئله در کنار نقش مهم شهرهای مکه و مدینه در رساندن اخبار و حوادث مهم جهان اسلام و تبادلات فرهنگی و ارتباطی آن را به آوردگاهی سیاسی بدل کرده است .

این فریضه ی الهی یکی از ارکان مهم نزدیکی دلهای مسلمین ، جوامع مسلمان و دول کشورهای اسلامی ست تا با یکپارچگی ، همدلی و رسیدن به اهداف مشترک در جهت حل مسائل و مشکلات خود گام بردارند.

حج آوردگاهی برا تعامل است ؛ تعامل میان حجاج جهت افزایش عزت مسلمین و در این بین همه ی کشورهای اسلامی می توانند تاثیر بسزایی برای بالا بردن سطح ارتباطات سیاسی خود داشته باشند .

 حج یکی از احکام اسلامی و از فروع دین است که دارای اثرات و برکات فراوانی در زندگی دنیوی و اخروی ، افراد و جوامع مسلمان می باشد. از مهمترین آثار این فریضه ی دینی می توان به بعد سیاسی آن اشاره کرد از همین رو هم در قرآن کریم و هم در آموزه های دینی ما اشارات متعددی به این موضوع گردیده است .

قرآن مجید می فرماید : خداوند کعبه بیت الحرام را وسیله برای سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده است (مائده . آیه 97 ) پس می توان گفت حج فقط یک عمل عبادی نیست بلکه حرکتی است برای سامان بخشیدن به اوضاع اجتماعی و سیاسی مسلمانان.

امام خمینی(ره) فرمودند: حج کانون معارف الهی است که از آن محتوای سیاست اسلام را در تمام زوایای زندگی می توان جستجو کرد (خمینی.روح الله. صحیفه نور.ج10.ص 222)

موسم حج که فرا می رسد میلیونها مسلمان از نقاط مختلف دنیا راهی سرزمین وحی شده تا بزرگترین همایش عبادی و سیاسی جهان اسلام را پدید آورند.

وجود این اجتماع عظیم می تواند با خود تاثیرات فراوانی برای ایجاد همبستگی و حل مشکلات جوامع اسلامی به همراه داشته باشد.

در این بین اگر حج گزاران ابراهیمی ابعاد سیاسی اجتماعی حج را درست درک کنن خود یک همایش سیاسی عبادی است .

 مراسم حج نقطه ای برای ایجاد ارتباط بین افراد و گروههای مختلف اجتماعی تا با تبادل نظرات ، افکار و عقاید اجتماعی و سیاسی خود به اهداف مشترک دست یابند و این همایش می تواند از جهات مختلف بر معادلات سیاسی دنیا تاثیر چشم گیری بگذارد.

 با توجه به مطالب یاد شده در این تحقیق در پی بررسی و واکاوی جنبه های مختلف نسبت حج با ارتباطات سیاسی و مداقه در جزئیات این نسبت می باشیم.

آنچه که مطرح است نقش ، اهمیت و تاثیر اعمال دینی بخصوص فریضه ی حج در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان می باشد.

 هر کدام از اعمال و مناسک دینی سفارش شده توسط خداوند حکیم در قرآن مجید به تنهایی دارای ویژگیها ، برکات و اهمیت خاصی است که عمل به آنان ضامن بقای هر جامعه ای ست.

حج از دیرباز تاکنون از اهمیت ویژه ای در بین مسلمانان برخوردار بوده است ؛ همه ساله ، صدها هزار مسلمان مشتاق از گوشه و کنار جهان ، بسوی سرزمین مقدس مکه و مدینه حرکت کرده با تمامی سختی ها و مشقات خود را به میقات می رسانند و لبیک گویان آماده ی انجام فریضه ی حج می شوند .

آگاهی بسیاری از مسلمانان از ظرفیتها ، آثار و برکات حج هیچگاه آنان را از عمل به این فریضه ی الهی دلسرد نکرده لکن در برابر همه ی این ارزشها ، معاندین با اسلام و عناصر نادان و متحجر با تبلیغات مسموم خود در طول تاریخ تلاش کرده اند تا از اهمیت و نقش عظیم حج بکاهند و مردم را نسبت به این فریضه ی مهم بی رغبت کنند.

حضور مسلمانان از کشورهای مختلف با دیدگاههای خاص سیاسی خود و همچنین حضور مقامات عالی رتبه ی دول مسلمان در کنگره ی عظیم حج فرصتی است برای تبادل افکار و اندیشه ها.

اما سئوالاتی که مطرح است این است که این فریضه ی دینی چه نقشی بر تعاملات و ارتباطات سیاسی دارد ؟ و چگونه می توان از این ظرفیت عظیم برای افزایش ارتباطات سیاسی استفاده کرد و عوامل بلا استفاده ماندن این ظرفیتها کدامند؟

دیپلماسی حج

 در روابط سیاسی و بین الملل پیوسته دو الگو مورد توجه قرار گرفته یکی الگوی رفتار مبتنی بر قدرت و دیگری الگوی رفتار مبتنی بر ارتباطات که در الگوی دوم تمامی تعاملات مولد نوعی ارتباط است.

 با توجه به این الگو می توان حج را به شکل یک سیستم عظیم و باشکوه متشکل از میلیونها سیستم ارتباطی همپوش که همانا زوار خانه خدا هستند تصور نمود . اگر حج را نوعی دیپلماسی بدانیم می تواند به یک سیستم ارتباطی گسترده که همه ی جهان را در بر می گیرد تبدیل کرد .

یکی از مولفه های ارتباطات سیاسی وسایل ارتباط جمعی هستند که عامل نیرومند جامع پذیری محسوب می شوند به همین علت پوشش خبری کنگره حج توسط رسانه های کشور های اسلامی می تواند نقش بسزایی در انعکاس افکار و عقاید دینی و سیاسی جوامع مسلمان ایفا کند چرا که دیپلماسی رسانه ای حج می تواند نقش مهمی در شکل دهی و جهت گیری سیاسی ارائه دهد.

کنگره حج، میدانی طراحی شده در جهان اسلام است تا مسلمانها بتوانند با اجتماع و بیان مشکلات و ارائه راه حل برای رفع انها زمینه تشکیل جامعه جهانی آماده کنند.

اسلام دهکده جهانی را در حج طراحی کرده، مسلمانان در اردوگاهی در یک شب مشخص همه با هم در یک بیابان حاضر شوند و در یک روز مشخص همه با هم قربانی کنند.

در ایات و روایات سفارش شده که حج ترک نشود و مسلمانان حج را سبک نشمارند و به ان پشت نکنند که تخریب اسلام، کشورها و هلاکت انها را در پی خواهد داشت.

بنابراین می‌توان ادعا کرد که حج برای این راه اندازی شده که دین تقویت شود «فرض ا... حج تقویت الدین». این ماموریت و هدفی است که شارع مقدس و مکتب اسلام برای قیام، منافع، حل مشکلات طرفینی و دشمن‌شناسی فرض کرده است.

بزرگ‌ترین هدفی که در حج مورد نظر است، اینکه ملت‌ها بتواند پیام‌های خودشان را برسانند، جمهوری اسلامی ایران که در بین کشورهای اسلامی به عنوان کشور الگوست و بیش از 30 سال تجربه مردم‌سالاری دارد و هیچ کشوری در جهان اسلام این تجربه را ندارد، می‌تواند کارهای مهمی انجام دهد و برنامه های حکومت دینی را به عنوان الگو به جهان اسلام ارائه کند

.
پیام‌رسانی جمهوری اسلامی ایران به سایر ملت‌ها می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین مسائلی باشد که در حج ابراهیمی مورد توجه قراربگیرد، تا انتقال این تجربه باعث قوام، ایستادگی و استحکام ملت‌ها ‌شود.

بزرگ‌ترین ماموریتی که حج ایجاد می‌کند ماموریت پیام‌رسانی و تبادل اطلاعات است که متاسفانه فضای عربستان سعودی اجازه این کار را نمی‌دهد.

 هدف مسؤولان سعودی این است تا حج به حرکت‌های فردی تبدیل شود و قابل کنترل باشد و خروجی و نتیجه خاصی هم نداشته باشد، اکنون متاسفانه داستان حج این‌گونه است.

حج آوردگاهی برای تعامل است، باید پیام‌های حج  به مسلمانان جهان گفته شود، باید بتوان اثبات کرد که «ان العزه لله». عزت در سایه چاپلوسی بعضی از کشورهای اسلامی و غیر اسلامی در درگاه مستکبران به دست نمی اید. به مسلمانان سفارش شده که یهود و نصاری را به دوستی نگیرید، ایجاد ارتباط با صهیونیست‌ها در جهان اسلام و در کشورهای عربی به نفع کیست؟ در حج باید این پیام‌ها زنده شود.

در ایام حج باید «اشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ» و «رُحَمَاء بَیْنَهُمْ» باشیم. اگر عین پیام‌هایی را که اسلام ارائه کرده انجام نگیرد، دشمنان برنامه زندگی را برای مسلمانان طراحی می‌کنند و کشورهای جهان اسلام را با یکدیگر درگیر کرده تا جهان اسلام مطلوب انها شکل گیرد.

درحالیکه مناسک حج به دلیل ارایه برنامه‌های هماهنگ و یکسان در یک برهه زمانی خاص زمینه وحدت و همدلی بین همه مسلمانان را فراهم می‌سازد.

اما سؤال این است که چرا در محیط خارج از حج فراموش می‌کنیم که ان کارهای ما یک نماد بود، نماد شیطان اکبر که در صبح روز دهم رمی و رجم می‌کنیم و از او برائت می‌جوئیم نماد خارجی ان صهیونیست و استکبار است که به جان جهان اسلام افتادند.

 چرا این پیام‌ها در مراسم حج میان مسلمانان رد و بدل نمی‌شود؟ وظیفه ما در این دوران و در این حج این است که حجی را به نمایش بگذاریم که دشمن از این همایش بزرگ جهانی ملل اسلامی بترسد، اگر چنین شود نشان دهنده این است که حج ما ابراهیمی بوده است، اگر این طور نیست، نشان دهنده این است که فاصله‌ها زیاد است و ما باید تلاش کنیم که با اطلاع‌رسانی این فاصله‌ها را کم کنیم.

از پیام‌هایی که در حج فراموش شده بود قضیه برائت از مشرکین بود، در زمان رسول ا...(ص) حج محل عقدها و پروتکل‌های کلان بینالمللی مانند پیمان عقبه بود.

همچنین ایات برائت در ایام حج برای مردم و در مجمع عمومی تلاوت شد. اینها جنبه های عمومی و سیاسی حج است که از انها غفلت شده  و  تنها به جنبه فردی حج تکیه شده است.

 سعادت فرد در گرو سعادت جامعه است، احاد وقتی توانستند به هم بپیوندند ان وقت سعادت حاصل می‌شود.

اصالت با جامعه پاک است؛ از امام موسی کاظم(ع) روایت داریم که در جامعه اسلامی پاک بعضی از گناهانی که افراد انجام می‌دهند بخشوده می‌شود؛ چون کلان جامعه پاک است، اما عکس این حالت؛ در جامعهای که راس هرم ناپاکان باشند، خیلی از اعمال خوب و پاک صالحان که عبادت می‌کنند مورد قبول قرار نمی‌گیرد؛ چون راس جامعه خراب است. حج یک ظرفیت جهانی است و این ظرفیت را دارد تا اعمال فردی و عبادی را در قالب یک روح جمعی برای اصلاح امور مسلمین در گام اول، و سپس اصلاح امور جهانی به نمایش بگذارد.    

در راستای گسترش و معرفی فرهنگ اسلامی به غیر مسلمانان و معرفی فرهنگ شیعی به غیر شیعیان در مراسم حج چه نوع فعالیت‌هایی را می‌توان انجام داد؟ - اگر حج با شرایط و دستورالعملی که اسلام مقرر کرده و روایات به ما گفته و با ان شرایط و حکمت‌ها و دلایلی که ائمه معصومین(ع) به ما فرمودند و رسول اکرم(ص) تذکر دادند، انجام شود، نتیجهاش این خواهد بود که حج یک پیمان مجدد با خداوند متعال برای احیای مجدد شریعت اسلام و یک همبستگی مجدد و یک محل و جایگاهی برای رفع مشکلات و تبادل آرا و دیدگاه‌های جامعه مسلمانان می‌شود

 اگر بتوان حج را در این الگوی اصلی انجام داد، طبیعتا اولین بهره‌ور و اولین کسی که فواید آن را می‌بیند و تجربه می‌کند، جهان اسلام است که به عزت و اعتلای جهان اسلام و فلاح و رستگاری ملت‌ها و آحاد جامعه مسلمین منجر خواهد شد.

 دومین بهره‌ور از نتایج برگزاری حج واقعی، جهان غیراسلام خواهد بود؛ اینها وقتی به چنین مجموعهای که در سه روز ثابت در سال چند میلیون مسلمان در یک صحرا جمع شوند و به لباس ثابت، مشخص، ساده، بدون هیچ رنگ و نشان و بدون هیچ نمادی، حضور داشته باشند، نگاه کنند، تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

 نگاه بیرون از اسلام به این مجموعه جهانی مطمئنا آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مگر ممکن است چنین همایش بزرگ جهانی با چنین شرایطی که عرض کردم برگزار شود و دیگران به عنوان یک پدیده معمولی به آن نگاه کنند؟ اگر بتوانیم الگوی خودمان را به عنوان مردم‌‌سالاری اسلامی در جهان اسلام معرفی کنیم که مسلما الگوی دین ماست، جوامع در پرتو این تجربه می‌توانند به سعادت برسند و آزادی و امور دنیایی و اخرتی مردم تامین می‌شود و مردم به آینده امیدوار می‌شوند.

منتها مشکل ما در این است که ایجاد تفرقه دشمنان در جهان اسلام اجازه نداده که اسلام آن پیکره زیبا و شفاف خودش را به انسانهای آزاده روی زمین نشان دهد، اکنون دشمنان ان قدر فضا را با صحنه‌سازی‌های جعلی آلوده کرده اند که متاسفانه آزادگان جهان این زیبایی را نمی‌بینند(دکتر محمود واعظی در گفتگو با قدس آنلاین آبان 91)

موانع محدودکننده ­ی ظرفیت­های بالقوه­ ی حج در زمینه­ ی ارتباطات سیاسی

بعد از حادثه ی کشتار حجاج ایرانی در مکه توسط رژیم آل سعود تدابیر سخت گیرانه تری از سوی این کشور برای جلوگیری از فعالیتها و ارتباطات سیاسی حجاج بکار گرفته شد و تاکنون نیز ادامه دارد به گونه ای که وزیر حج عربستان در طول سالیان گذشته بارها از اعمال تدابیر امنیتی برای جلوگیری از تحرکات سیاسی توسط حجاج سخن گفته و هر گونه فعالیت و ارتباط سیاسی را ممنوع اعلام کرده است.

 شاید بتوان گفت یکی از موانع اساسی ارتباطات سیاسی در کنگره عظیم حج ترس وهابیت و آل سعود از اینگونه مسائل و بدنبال آن جلوگیری از ترویج اینگونه فعالیت ها بصورت علنی ست چرا که تاثیر حج ؛ برائت از مشرکین و ارتباطات سیاسی حجاج و مسئولین دول اسلامی بر بیداری اسلامی را نمی توان نادیده گرفت .

یکی دیگر از مسائلی که مانع استفاده از ظرفیت های حج در حل مسائل سیاسی شده است نگاه صرف عبادی به این فریضه ی الهی از سوی بعضی از حجاج و کشورهای اسلامی می باشد چرا که بعضی از این جوامع حج را یک عمل صرف دینی و نه سیاسی مورد توجه قرار می دهند .

عاملی دیگری که باعث کم رنگ شدن ارتباطات سیاسی در دیپلماسی حج گردیده عدم وجود نهاد ؛ تشکل و یا سازمانی واحد از سوی کشورهای اسلامی برای برگزاری جلسات هم اندیشی و کنفرانس های سیاسی و اجتماعی در طول برگزاری مناسک حج از سوی مقامات و نخبگان این کشورهاست چه بسا شکل گیری این مجمع بتواند بسیاری از مشکلات و تنگناهای سیاسی ؛ اقتصادی ؛ اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام را حل نماید.

 علاوه بر مطالب یاد شده نباید از تلاش دولتهای معاند با دین مبین اسلام برای کم رنگ کردن نقش و آثار حج در بین مسلمانان چشم پوشی کرد.

نتیجه گیری

 حج یک عمل سیاسی و عبادی است و باید گفت حج بی سیاست حج نیست چرا که هم اندیشمندان اسلامی و هم صاحب نظران و دولتهای معاند با دین مبین اسلام به آثار و فواید حج برای جوامع مسلمان پی برده اند فلذا این فریضه ی الهی تاثیر ونقش بسیار بالایی در حل مشکلات مسلمانان ، اتحاد و یکپارچگی آنها البته در سایه ی ارتباطات و تعاملات سیاسی و اجتماعی دارد.

وجود عناصر مختلف پیام دهنده و گیرنده در حج ، تکنولوژی های روز دنیا و وسایل ارتباط جمعی می توانند عاملی برای انتقال پیام حج باشند چرا که در خصوص حج باید از اصطلاح دیپلماسی حج نام برد ، یک دیپلماسی قدرتمند که می تواند باز کننده ی گره های کور ارتباطی جوامع اسلامی باشد .

 البته توجه به جنبه  های سیاسی حج از سوی کشورهای مسلمان ، برگزاری همایش های سیاسی اجتماعی همزمان با مناسک حج در سرزمین وحی و تعامل بیشتر دولت عربستان سعودی می تواند کمک شایانی به تحقق اهداف و آرمانهای دین مبین اسلام کند و باید اذعان کرد که حج آوردگاهی ست سیاسی در سایه ی ارتباطات سیاسی صحیح.

  منبع:صبح زاگرس

انتهای پیام/گ